“Những tội ác quay lại hại người tạo ra chúng.”
(Crimes often return to their teacher)
– SENECA, THYESTES, 311
(ND: Một câu tương đương là “Ác giả ác báo”)
Thật mỉa mai khi Seneca lại thốt ra câu nói này. Như chúng ta đã biết, trong nhiều năm, Seneca đã phục vụ với tư cách là gia sư và cố vấn cho hoàng đế Nero. Có rất nhiều bằng chứng rằng trên thực tế, Seneca đã có ảnh hưởng đạo đức tích cực đối với người thanh niên loạn trí, nhưng ngay cả vào thời điểm đó, những người cùng thời với Seneca cũng thấy lạ khi một triết gia lại làm cánh tay phải cho một kẻ xấu xa như vậy. Họ thậm chí còn sử dụng từ tiếng Hy Lạp tyrannodidaskalos – giáo viên bạo chúa – để mô tả ông. Và đúng như Shakespeare đã quan sát trong Macbeth,
“Những lời chỉ dẫn đẫm máu đang được giao giảng/
Sẽ phản lại người tạo ra chúng”,
sự hợp tác của Seneca với Nero cuối cùng đã kết thúc bằng việc học trò giết chết thầy mình.
Đó là điều cần phải suy nghĩ khi bạn cân nhắc xem nên làm việc với ai và hợp tác kinh doanh với ai trong cuộc sống. Nếu bạn chỉ cho khách hàng cách làm điều gì đó phi đạo đức hoặc bất hợp pháp, liệu sau này họ có thể trả ơn bạn mà không nghi ngờ bạn không? Nếu bạn nêu gương xấu cho nhân viên, cho cộng sự, cho con cái của bạn, có chắc họ không phản bội bạn hoặc khiến bạn bị thương? Có câu nói Gieo nhân nào gặt quả nấy. Karma, hay Nhân quả, là một khái niệm chúng ta đã học từ phương Đông, cũng có nghĩa tương tự.
Seneca đã phải trả giá cho những chỉ dẫn của mình cho Nero. Các thời đại đã chứng minh, thói đạo đức giả của ông – dù có tránh được hay không – cũng đã phải trả giá đắt. Và bạn cũng có thể rơi vào tình huống như vậy.
